سفر معصیت جناب مقدس

بسم الله الرحمن الرحیم

بسیار شنیدهایم که مسلمانان و به خصوص شیعه، افتخار میکنند که در دین آنها بیش از هر دین و مذهبی به �علم� و �عقل� اهتمام ورزیده شده است. چنان که در کتاب �الکافی� که مهمترین کتاب حدیثی شیعه است، اولین فصلش �كِتَابُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْل� و دومین فصل �كِتَابُ فَضْلِ الْعِلْم‏� نامگذاری شده است.

روایات متعددی که مسلمانان را به کسب علم تشویق کردهاند و حتی آموختن برخی از علوم واجب است چنانکه در حدیث �طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ� (1)، واژه �فریضه� را به معنای واجبی است که شارع آن را مقرر داشته، دانستهاند؛ و گفتهاند مراد از واژۀ �مسلم�، جنس مسلمان است که شامل مرد و زن می‌شود.

بنا بر این میتوان گفت آموختن دانش برای همه مسلمانان واجب و فریضه است نه گروه خاصی و حتی در برخی از موارد به وجوب یاد گرفتن برخی از مسائل تصریح شده است چنان که در توضیح المسائل مراجع تقلید آمده است که: �مسائلى را كه انسان غالباً به آنها احتیاج دارد، واجب است یاد بگیرد.� (2) و گاهی به این صورت فرموده اند: �مسائلى را كه انسان احتمال عقلایى مى‏دهد به آنها احتیاج پیدا كند و نتواند احتیاط كند، باید پیش از عمل آنها را یاد بگیرد تا در هنگام عمل بر خلاف وظیفه شرعى خود رفتار نكند.� (3)

روایتی تأمل بر انگیز

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: لَسْتُ أُحِبُّ أَنْ أَرَى الشَّابَّ مِنْكُمْ إِلَّا غَادِیاً فِی حَالَیْنِ إِمَّا عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَرَّطَ فَإِنْ فَرَّطَ ضَیَّعَ فَإِنْ ضَیَّعَ أَثِمَ وَ إِنْ أَثِمَ سَكَنَ النَّارَ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ (4)؛ سوگند به كسى كه محمّد را بحقّ و راستى و درستى برانگیخته، دوست ندارم جوانى از شما (مسلمانان) را ببینم مگر آنكه بامداد (هر روزى) رونده باشد در دو حالت: یا عالم و دانشمند بوده یا متعلّم و دانش آموز، پس اگر بهجا نیاورد (نه عالم بود و نه متعلّم) تقصیر و كوتاهى كرده؛ و اگر كوتاهى نمود (وقتش را) تضییع و تباه ساخته؛ و اگر تضییع نمود گناه كرده؛ و اگر گناه كرد در آتش (دوزخ) ساكن شده است. (5)

سفر معصیت جناب مقدس!

مرحوم آیت الله العظمی شیخ احمد مقدس اردبیلى در تحصیل علم آن قدر دقت داشته كه هر گاه از نجف اشرف به زیارت كربلا می‌رفت نمازش را احتیاطا جمع می‌خواند و می‌فرمود: می‌ترسم سفر معصیت باشد، تحصیل علم فریضه است و زیارت امام حسین علیه السلام سنت است چه بسا به واسطه انجام امر مستحب كه زیارت باشد فریضه‌ای ترك می‌شود. بنابراین احتیاط در جمع خواندن است. با آنكه آن بزرگوار در حال سفر هم مطالعه و تفکر در مشکلات را ترك نمی‌کرد، با این حال نماز خود را احتیاطاً جمع می‌فرمود. (6)

هرچند آموختن برخی دانشها واجب کفایی است؛ اما گاهی برای برخی افراد، واجب عینی میشود و اگر در این زمینه کوتاهی کنند، باری خواهد بود که بر زمین میماند.