سوره‌  اسراء : �و از قرآن آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می‌كنیم؛ و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمی‌افزاید.� ¹  

سوره‌  یونس : �ای مردم! اندرزی از سوی پروردگارتان برای شما آمده است؛ و درمانی برای آنچه در سینه‌هاست؛ (درمانی برای دل‌های شما؛) و هدایت و رحمتی است برای مؤمنان.� ²  

اما به راستی چرا خداوند حکیم این کتاب را وسیله شفا و رحمت برای بشر می خواند ؟

برای درک بهتر مطلب لازم است آنرا از چند جنبه مورد ارزیابی قرار دهیم .

الف: مفهوم‌شناسی:

واژه �شفاء� به معنای صحت و سلامت است³ و در مقابل بیماری، عیب و نقص می‌آید.

ب: بیماری‌های انسان:

با بررسی ابعاد مختلف انسان در می‌یابیم: نمی‌توان برای انسان فقط بیماری جسم را در نظر گرفت و در بهبودی آن تلاش كرد بلكه انسان دارای دو بعد جسمی و روحی می‌باشد كه هر كدام ممكن است در معرض بیماری قرار بگیرند و بیماری هر كدام موجب اختلال در كارائی ابعاد دیگر انسان می‌شود. لذا می‌توان بیماری‌های انسان را به سه نوع تقسیم كرد:

1. اعتقادی؛ 2. روحی ـ روانی؛ 3. جسمی.

برای توضیح بیشتر، ضرورت دارد به هر كدام از آنها به صورت جداگانه پرداخته شود.

1. قرآن و درمان بیماری‌های اعتقادی

نزول قرآن در مرحله‌ی اول برای درمان بیماری‌های اعتقادی مردم بوده تا آنها را از شرك و كفر و تاریكی‌ها به توحید و اسلام و روشنایی رهنمون سازد؛ در آیات متعددی به این مسئله پرداخته شده كه هدف قرآن این است كه شما را از ظلمت جهل به نور دانش، از كفر به نور ایمان، از ظلمات ستمگری به نور عدالت،‌ از فساد به صلاح، از گناه به نور تقوی رهبری كند.⁴

امراض اعتقادی و قلبی از امراض جسم شدیدتر است. لذا قرآن شفاء و رحمت است؛ یعنی برای امراض اعتقادی مانند كفر، نفاق، شرك، درمان می‌باشد و در نفوذ معرفت و شناخت، توحید و ... در قلب رحمت است.

2. قرآن و درمان بیماری‌های روحی

برای رعایت اختصار به دو بخش از این بیماری‌ها می‌پردازیم:

بدون شك بیماری‌های روحی و اخلاقی انسان، شباهت زیادی با بیماری‌های جسمی او دارد. هر دو كشنده است. هر دو نیاز به طبیب و درمان و پرهیز دارد. قرآن نسخه حیات بخشی است برای آنها كه می‌خواهند با كبر، غرور، حسد و نفاق به مبارزه برخیزند. و همچنین برای برطرف كردن ضعف‌ها و ترس‌ها، اختلاف‌ها و پراكندگی‌ها و برای كسانی كه عشق به دنیا و وابستگی به مادیات و تسلیم بی‌قید و شرط در برابر شهوت‌ها می‌باشند، شفا بخش است.⁵

حضرت علی(ع) درباره شفا بخش بودن قرآن می‌فرماید:

�از این كتاب بزرگ آسمانی برای بیماری‌های خود شفا بخواهید و برای حل مشكلاتتان از آن یاری بخواهید، چرا كه در این كتاب درمان بزرگترین دردها است؛�⁶

بهترین دلیل برای اثبات این كلام كه قرآن برای بر طرف ساختن بیماری‌های اخلاقی شفا بخش است؛ مقایسه وضع عرب جاهلی با تربیت شدگان مكتب پیامبر(ص) در آغاز اسلام است. چگونه آن قوم جاهل و نادان كه انواع بیماری‌های اجتماعی و اخلاقی سر تا پای وجودشان را فرا گرفته بود. با استفاده از این نسخه شفا بخش نه تنها درمان یافتند، بلكه آنچنان نیرومند و قوی شدند كه هیچ نیروی نمی‌توانست در مقابلشان ایستادگی كند.⁷

  بیماری‌های روانی:

برخی از روانشناسان با تحقیق در آیات قرآن دریافته‌اند كه قرآن تاثیرزیادی بر روان انسان می‌گذارد و شفابخشی قرآن را با علوم تجربی مقایسه نموده‌اند. و نتایج حاصل از آن تحت عنوان تاثیر قرائت قرآن بر بهداشت روانی انسان منتشر شده است:

آری دستورات و توصیه‌های قرآن، تاثیر بسزایی در بهداشت روانی فردی و اجتماعی انسان می‌گذارد. تا جایی كه می‌توان گفت: عمل به توصیه‌های قرآن، بالاترین و بهترین نسخه‌ی بهداشت روانی است كه برای خود پیچیده‌ایم. برای نمونه به برخی از آیات و تاثیرات آن‌ها اشاره می‌كنیم:

1. مداومت بر قرائت قرآن كریم، نقش موثری در مقابله با استرس دارد. همچنین فهم قرآن نیز در مقابله با استرس تاثیر دارد.⁸

2. نتیجه‌ی تحقیقی كه بر روی 60 دختر به دست آمده این است كه گروهی كه حداقل 6 ماه روزانه نیم ساعت به قرائت قرآن می‌پرداختند، میزان اضطراب و گرایش به افسردگی آنان به طور چشمگیری كمتر از دیگران بوده است.9

3. دمیدن روح امید، و دوری از یأس و تاثیر آن در كاهش افسردگی.¹⁰

4. دعوت قرآن به صبر و تاثیر آن در كاهش فشارهای روانی.¹¹

5. دعوت قرآن به توكل به خدا¹² و نقش آن در آرامش انسان.

6. یاد خدا و آرامش دل.¹³

7. ممنوعیت خودكشی در دین¹⁴ و پایین آمدن آمار خودكشی در مجامع اسلامی.

8. احترام و محبت به پدر و مادر¹⁵ و تاثیر آن به سلامت خانواده.

9. حجاب برای زنان و سلامتی روانی.¹⁶

10. نماز و آرامش روانی.¹⁷

11. ازدواج و تشكیل خانواده و تأمین آرامش فردی و سلامت محیط اجتماع.¹⁸

12. ممنوعیت سوء ظن، تجسس و غیبت، و اثرات آن بر سلامتی جامعه و شخصیت افراد.¹⁹

به عبارت دیگر می‌توان گفت: همه‌ی دستورات الهی به نوعی برای آرامش فردی و اجتماعی و رشد و بالندگی فرد و جامعه آمده است.²⁰

3. قرآن و درمان بیماری جسمی

قبل از هر چیز، لازم است گفته شود؛ قرآن كتاب بهداشت و درمان و پزشكی نیست؛ بلكه كتاب هدایت و تربیت معنوی افراد و جامعه است. و اگر به مطالب پزشكی و بهداشتی و علمی اشاره‌ای كرده است به خاطر این است كه:

1. راه خداشناسی را هموار كند.

2. حس كنجكاوی بشر را تحریك نماید تا در زمینه‌ی علوم تجربی رشد نمایند و در پی كشف آن برآیند.

3. اعجاز علمی قرآن را به اثبات برساند.

4. علت مهم‌تر این كه به خاطر پیوستگی نیازهای جسمی و روحی با همدیگر و تاثیر آنها بر همدیگر قرآن برخود لازم می‌داند كه به بهداشت جسمی انسان نیز توجه ویژه كند زیرا در كمال روحی او تاثیر دارد لذا قرآن برای تامین سلامتی و بهداشت جسم مطالبی بیان فرموده است كه اگر در حد اعجاز علمی نباشد قطعاً برخی آنها جزء شگفتی‌های علمی می‌باشد. برای مثال:

الف: بهداشت غذایی: مانند: خوردن غذاهای پاك²¹ ـ ممنوعیت غذاهای غیربهداشتی²² ـ عدم اسراف در غذا²³ ـ دوری از گوشت مردار²⁴ ـ دوری از گوشت خوك و خوردن خون²⁵ ـ دوری از شراب.²⁶

ب: بهداشت شخصی (جسمی): مانند: وضو،²⁷ غسل،²⁸ طهارت لباس،²⁹ پاكیزگی محیط زیست³⁰ و...

ج: بهداشت مسائل جنسی: مانند: ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه³¹ ـ دوری از زنا³² ـ دوری از لواط³³ ـ دوری از استمناء.³⁴

د . عسل و درمان بیماری‌های جسمی.³⁵

هـ. روزه و درمان بیماری‌های جسمی.³⁶

و. تاثیر آوای قرآن بر كاهش دردهای جسمی بعد از عمل جراحی.³⁷

حاصل سخن اینكه قرآن برای بیماری‌های اعتقادی، روحی، روانی، اخلاقی و اجتماعی به صورت مستقیم دستور دارد حتی هدف از نزول خود را نجات انسان‌ها از بیماری اعتقادی و روحی و اخلاقی می‌داند.

اما برای بیماری‌های جسمی و بهداشت فردی و اجتماعی و درمانی آن به صورت كنایه‌ای و در پرتو دستورات و در قالب باید و نباید (حرام و حلال) و هست و نیست (ارشادی) بیان كرده است